رابطهٔ شگفت انگیز میان سفیدی مو و سرطان پوست - مجله سفر به کانادا

بر اساس این تحقیق، هنگامی که سلول های بنیادی فولیکول مو (hair follicle stem cells) در معرض آسیب ژنتیکی قرار می گیرند، دو مسیر متفاوت پیش روی خود دارند: یا به سوی سفید شدن مو پیش می روند، یا در صورت مقاومت در برابر این مسیر، احتمال جهش و بروز ملانوما (melanoma) یا همان سرطان پوست افزایش می یابد.

این یافته ها نشان می دهد پدیده ای که اغلب نشانهٔ پیری تلقی می شود، شاید در واقع سازوکار حفاظتی طبیعی بدن باشد.

چرا سلول های بنیادی مو اهمیت دارند

در طول زندگی، سلول های ما پیوسته در معرض فشارهای محیطی و درونی قرار می گیرند؛ از تابش فرابنفش گرفته تا استرس اکسیداتیو و آسیب های متابولیک. مجموعهٔ این عوامل که به آن اکسپو زوم (exposome) گفته می شود، به تدریج باعث تخریب ساختار DNA می شود.

با وجود این، واکنش سلول ها به این آسیب ها یکسان نیست. سلول های بنیادی (stem cells) با توانایی بازسازی و تمایز به انواع سلول ها، نقشی حیاتی در سلامت بافت ها دارند.

در فولیکول های مو، نوعی از این سلول ها به نام سلول های بنیادی ملانوسیتی (melanocyte stem cells یا McSCs) قرار دارند که مسئول فراوری رنگدانه های مو و پوست اند. این سلول ها معمولاً بین حالت غیرفعال و فعال جابه جا می شوند و در هر چرخهٔ رشد مو، رنگ جدیدی فراوری می نمایند.

کشف مسیر دوگانه: سفید شدن یا سرطان

پژوهشگران ژاپنی با استفاده از مدل حیوانی موش، آنالیز کردند که McSCها هنگام مواجهه با انواع مختلف آسیب DNA چگونه واکنش نشان می دهند.

زمانی که این سلول ها دچار شکست دو رشته ای DNA (double-strand break) می شوند، یک تصمیم حیاتی می گیرند: تمایز غیرقابل برگشت به سلول های رنگدانه ای بالغ. این فرایند که به آن تمایز همراه با پیری (senescence-coupled differentiation یا seno-differentiation) گفته می شود، باعث از بین رفتن ذخیرهٔ سلول های بنیادی و در نهایت سفید شدن موها می شود.

اما در شرایط دیگر، به ویژه وقتی سلول ها در معرض مواد سرطان زا قرار می گیرند، گاهی از این مسیر تمایز اجتناب می نمایند. در این حالت، حتی با وجود آسیب ژنتیکی، توان تقسیم و خودنوسازی را حفظ می نمایند، ویژگی ای که می تواند به پیدایش تومور منجر شود.

به زبان ساده، سلول بنیادی در برابر فشار محیطی دو گزینه دارد: خودکشی سلولی آرام و سفید شدن مو یا فرار از مرگ و ورود به مسیر خطرناک سرطان.

تضاد سرنوشت ها در قلب یک سلول

امی نیشیمورا (Emi Nishimura)، استاد دانشگاه توکیو و یکی از نویسندگان اصلی تحقیق، می گوید: این یافته ها نشان می دهد که یک جمعیت واحد از سلول های بنیادی می تواند بسته به نوع استرس و پیغام های محیطی، دو سرنوشت متضاد داشته باشد؛ فرسودگی یا توسعه.

به بیان دیگر، خاکستری شدن مو و ملانوما دو نتیجهٔ متضاد از یک واکنش زیستی اند، نه پدیده هایی بی ارتباط.

در یک حالت، بدن مسیر امن تر را انتخاب می نماید و با از بین بردن سلول های آسیب دیده، از تشکیل سلول های سرطانی جلوگیری می نماید؛ در حالت دیگر، مقاومت سلول در برابر این فرآیند می تواند به توسعه سلول های جهش یافته بینجامد.

آیا سفید شدن مو سپر واقعی در برابر سرطان است؟

پژوهشگران تأکید می نمایند که این نتایج به معنای آن نیست که سفید شدن مو به طور مستقیم از بروز سرطان جلوگیری می نماید. بلکه نشان می دهد فرآیند تمایز وابسته به پیری، ممکن است مکانیسمی دفاعی در برابر تجمع سلول های خطرناک باشد.

با این حال، مطالعه روی موش ها اجرا شده و هنوز نمی توان نتیجه را بی درنگ به انسان تعمیم داد.

اما اهمیت این پژوهش در آن است که درک ما را از چگونگی پیوند میان روند پیری، عملکرد سلول های بنیادی و خطر سرطان عمیق تر می نماید.

سفیدی مو به عنوان سازوکار دفاعی بدن

سفید شدن مو همیشه به عنوان نماد گذر عمر و ازکارافتادگی سلول ها در نظر گرفته شده است. اما این پژوهش دیدگاهی کاملاً متفاوت ارائه می دهد: ممکن است سفیدی مو نتیجهٔ واکنش هوشمندانهٔ سلول های بنیادی برای جلوگیری از تبدیل شدن به سلول های سرطانی باشد.

در واقع، تمایز اجباری سلول های بنیادی ملانوسیتی نوعی خروج ایمن از چرخهٔ تقسیم است؛ یعنی سلول ترجیح می دهد پیر شود و رنگ مو را از بین ببرد تا آن که به سلول سرطانی تبدیل شود. از دیدگاه زیست شناسی تکاملی، این تصمیم منطقی است: فدا کردن ظاهر برای حفظ حیات.

سازوکار ژنتیکی درون سلول

وقتی شکست دو رشته ای DNA در سلول رخ می دهد، مسیرهای مولکولی متعددی فعال می شوند. یکی از مهم ترین آن ها مسیر p53 است که نقش نگهبان ژنوم را دارد. فعال سازی این مسیر، بیان ژن هایی را تحریک می نماید که باعث توقف تقسیم سلولی و القای تمایز یا پیری می شوند. این همان مکانیسمی است که در موش ها باعث از بین رفتن سلول های بنیادی رنگدانه و سفید شدن مو شد. اما اگر این مکانیسم مختل شود، سلول های بنیادی با DNA آسیب دیده به تقسیم ادامه می دهند و زمینهٔ بروز تومورهایی مانند ملانوما را فراهم می نمایند.

منظره بالینی و پژوهشی

گرچه این تحقیق در موش ها اجرا شده است، پیغامدهای آن برای درک پیری و سرطان در انسان بسیار ارزشمند است.

در آینده، آنالیز مولکول ها و مسیرهایی که موجب تمایز محافظتی در سلول های بنیادی می شوند، می تواند به طراحی درمان هایی منجر شود که از رشد تومورها جلوگیری نمایند.

از سوی دیگر، شناخت دقیق تر از این مسیرها شاید به توسعهٔ درمان های ایمن تر برای بازگرداندن رنگ مو منجر شود، بدون آن که خطر سرطان را افزایش دهد. به عبارتی، مسیر علمی تازه ای گشوده شده است که در آن زیبایی و سلامت به جای تقابل، شاید هم زیستی پیدا نمایند.

نگاه فلسفی به یک کشف زیستی

پدیده ای به ظاهر ساده مانند سفید شدن مو، نشان می دهد که حتی پیری نیز می تواند بیانگر هوشمندی زیستی باشد. بدن، میان حفظ حیات و ظاهر، گزینهٔ نخست را انتخاب می نماید.

در جهان علم، هر کشف کوچک در سطح سلولی، پنجره ای به پرسش های بزرگ تر درباره ماهیت پیری، مرگ و سازگاری می گشاید.

سفیدی مو شاید در آینه خبر از گذر زمان دهد، اما در اعماق سلول، نشانهٔ مقاومت در برابر نابودی است.

خلاصه

پژوهش دانشگاه توکیو نشان داد که سلول های بنیادی فولیکول مو در برابر آسیب DNA دو مسیر متفاوت انتخاب می نمایند: تمایز و سفید شدن، یا ادامهٔ تقسیم و خطر ابتلا به سرطان پوست.

فرآیند تمایز همراه با پیری (seno-differentiation) ممکن است سازوکاری حفاظتی باشد که از بروز سلول های جهش یافته جلوگیری می نماید.

این کشف دیدگاه ما را نسبت به سفید شدن مو تغییر می دهد و آن را به نشانه ای از سازگاری دفاعی بدن تبدیل می نماید.

در عین حال، راه را برای پژوهش های تازه دربارهٔ ارتباط میان پیری، رنگ مو و سلامت سلول های بنیادی می گشاید.

❓سؤالات رایج (FAQ)

1. آیا سفید شدن مو واقعاً از سرطان پوست جلوگیری می نماید؟

خیر، سفید شدن مو به طور مستقیم مانع سرطان نیست، اما نشان می دهد سلول های بنیادی فولیکول مو مسیر ایمنی را برای جلوگیری از آسیب سرطانی انتخاب نموده اند.

2. این پژوهش بر روی انسان اجرا شده یا حیوان؟

پژوهش فعلاً روی مدل موش اجرا شده است و نتایج آن هنوز به انسان تعمیم قطعی ندارد.

3. آیا این کشف می تواند منجر به درمان سفیدی مو شود؟

محتمل است در آینده با شناخت مسیرهای ژنتیکی مرتبط با تمایز سلولی، بتوان راهی برای بازگرداندن رنگ مو یافت بدون افزایش خطر سرطان.

4. چرا سلول ها سفید شدن را انتخاب می نمایند؟

زیرا در مواجهه با آسیب DNA، تمایز و ازکارافتادگی ایمن تر از ادامهٔ تقسیم است و از جهش های خطرناک پیشگیری می نماید.

5. ملانوسیت ها در بدن چه نقشی دارند؟

ملانوسیت ها سلول هایی هستند که رنگدانهٔ ملانین را فراوری می نمایند و رنگ طبیعی مو و پوست را به وجود می آورند.

منبع

دکتر علیرضا مجیدی

پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران

دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .

بیش از دو دهه در زمینه سلامت، پزشکی، روان شناسی و جنبه های فرهنگی و اجتماعی آن ها می نویسد و کوشش می نماید دانش را ساده اما دقیق منتقل کند.

پزشکی دانشی پویا و همیشه در حال تغییر است؛ بنابراین، محتوای این نوشته جایگزین ویزیت یا تشخیص پزشک نیست.

دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران

مطالب مرتبط

یافته شگفت انگیز: مرگبارترین شکل سرطان پوست (در جهان و به صورت کلی) ملانوما نیست!

سرطان سلول بازال پوست چیست و چرا شایع ترین نوع سرطان پوستی محسوب می شود؟

تفاوت های شگفت انگیز در خشونت میان وایکینگ های نروژی و دانمارکی

نگاهی به چشم نهنگ؛ تصویری زیبا و شگفت انگیز که بعد چند روز یادآوری اش برای عکاس غم انگیز شد

تنش میان دختر و پدر: چرا رابطهٔ آنجلینا جولی با جان وویت همیشه در بحران بود؟

قانون اُهم چیست و چرا رابطهٔ میان ولتاژ، جریان و مقاومت اساس همهٔ مدارهای الکتریکی است؟