تنها در خدمت اندیشه های کارگردان، بهای سنگینی که تومان نپرداخت - مجله سفر به کانادا

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران؛ تومان فیلم موردعلاقه اغلب منتقدان سینمای ایران است. همه مرعوب و محصور ریتم پر آب و تاب و پر تحرک فیلم شده اند، با آن ساختار بازیگوشانه و دیالوگ های شبه فلسفی اش. دیالوگ ها را از زبان شخصیت هایی می شنویم که چه از نظر طبقاتی/ اجتماعی و چه تصویر فردی ای که فیلم از آن ها بدست می دهد، بی ربط و ناهمخوان است. جملات فیلمساز را که به زور الصاق شده، از زبان شخصیت ها می شنویم.

تومان سومین فیلم مرتضی فرشباف است. فیلمساز جوانی که در فیلم دوم خود بهمن، با ریتمی ملال آور و ساکن می کوشید تصویری از سرما و یأس درونی شخصیت زن فیلم بنمایاند. تومان، اما در ظاهر نقطه مقابل بهمن است؛ و حال و هوای متفاوتی دارد، اما هر دو فیلم در عمل به یک شیوه عمل می کنند. هر دو مخاطب را نادیده می گیرند و بر مدار خود عمل می کنند.

حال آنکه ما در سینما چیزی را مفروض نمی گیریم. واقعیت باید در فیلم بازسازی شود. کنش شخصیت باید منطقی و و قانع کننده و در بستر درام فیلم باشد. رابطه شخصیت ها باید معین و معنادار باشد؛ و این همه در تومان غایب و مخدوش است. نمی فهمیم چرا نامزد قهرمان فیلم به او علاقه مند شده و نمی فهمیم چرا قهرمان فیلم به این راحتی او را کتک می زند و از خود می راند. نمی فهمیم چرا برادر یونس بلافاصله بعد از مرگ او تصمیم به ازدواج می گیرد، درحالیکه رابطه به ظاهر صمیمانه و محبت آمیز ای با هم دارند؛ و سوال های بسیاری از این دست.

زمانی هیچکاک می گفت فیلم ها دو دسته اند؛ یا سرگرم کننده اند یا کسل کننده. تقسیم بندی به نظر ساده، اما درست و دقیق است. در سینما و به طور کلی هنر، سرگرمی شرط لازم است. مخاطب باید با قهرمان و داستان فیلم همراه شده و در جهان داستان غرق شود. باید متوجه گذر زمان نشود. اگر فیلمسازی اندیشه ای دارد و می خواهد چیزی را به مخاطب منتقل کند این بهای سنگینی دارد و آن سرگرمی است. اول باید سرگرم کند و بعد احیاناً ایده یا اندیشه ای را به اشتراک بگذارد.

تومان از ظرفیت جغرافیای بومی خود نیز به درستی استفاده نمی کند. بندر ترکمن و مسابقات اسب دوانی بیشتر وجه نمایشی و توریستی پیدا کرده تا دراماتیک. پیوند اقلیم و فضای حاکم بر داستان و سرنوشت و سرشت شخصیت های فیلم کمرنگ و محو است. این آدم ها می توانند در تهران و به همین شکل روایت شوند. ربطی به آن جغرافیا و آن فضا ندارند.

مرتضی فرشباف در تومان قصد داشته فیلمی جاه طلبانه بسازد، اما به بیراهه می رود. باید بیشتر به درام فیلم توجه می کرد و فیلمنامه را دقیق تر و کامل تر می نوشت. نه اینکه بخواهد همه چیز را با تصاویر متنوع جبران و همه ضعف های خود را پشت ظاهر پر زرق و برق اش پنهان کند. تومان مخاطب را در انتظاری واهی و بی فایده نگه می دارد و او را دست خالی از سالن سینما به بیرون بدرقه می کند. حال آنکه شخصیت ها و ماجرای فیلم ظرفیت خلق یک فیلم خوش ساخت را داشته اند که جملگی از دست رفته است.

در نهایت، تومان دنباله سینمای تارانتینو است. الکن، پرمدعا، شلوغ کن، متظاهرانه، فاقد عمق و حس، و در یک کلام پوچ. نه از انسان خبری هست، نه ماجرای چفت و بست داری وجود دارد. همه چیز در خدمت منویات فیلمسازِ فیلمبازِ ماست. تومان قلابی است و بی فایده بر طبل توخالی می کوبد.