استرداد 1834 شی تاریخی به کشور در دولت دوازدهم - مجله سفر به کانادا

داستان چیست؟

با آغاز به کار دولت تدبیر و امید و دیپلماسی فعال دولت، موضوع پیگیری های حقوقی برای بازگرداندن آثار فرهنگی تاریخی شناسایی شده ایران در کشورهای مختلف سرعت گرفت طوریکه از سال 93 تا سال 96 در دولت یازدهم 887 قلم شی فرهنگی تاریخی شامل 300 لوح هخامنشی از آمریکا، 349 شی از بلژیک متعلق به خوروین، 109 شی از اشیای هخامنشی از آمریکا، 56 قلم شی از ایتالیا و 73 قلم اثر مهر از آمریکا به ایران مسترد شد.

فرایند استرداد اشیا تاریخی در دولت دوازدهم تداوم داشت و با پیگیری های که از مجاری حقوقی و دیپلماتیک انجام شد تعدادی دیگر از اشیای تاریخی به کشور بازگشت که میتوان به سردیس هخامنشی و آجرهای (کاشی های) تپه باستانی قلایچی اشاره کرد که قرار است همزمان با افتتاح موزه مفاخر بوکان در استان آذربایجان غربی در 28 اردیبهشت 1400 در خاستگاه اصلی خود به مدت یک ماه به نمایش در می آیند.

ماجرای سردیس سرباز هخامنشی، دستاورد دیپلماسی ایران برای بازگرداندن نمادهای هویتی به غارت رفته است؛ این یادگار تاریخ باستانی ایران با فراز و فرودهایی که داشته در سال 97 و میان جنگ لفظی ایران و آمریکا، پس از حدود 82 سال به سرزمین مادری خود بازگشت.

این قطعه تاریخی متعلق به سر سرباز هخامنشی و نیزه است که حدود 85 سال پیش از دل خاک بیرون کشیده شد، اما در سال 1936 میلادی از ایوان جنوبی کاخ شورا به سرقت رفت و در نهایت پاییز 2017 قرار بود این اثر تاریخی در نمایشگاهی به نمایش گذاشته و پس از آن در حراجی عتیقه در نیویورک فروخته شود که با اطلاع مسئولان میراث فرهنگی ایران از این موضوع و پیگیری های حقوقی دولت و با دیپلماسی فعال فرهنگی و حقوقی این شی تاریخی پنجم مهرماه 97 همزمان با بازگشت رئیس جمهور ایران از سفر به نشست مجمع عمومی سازمان ملل به ایران برگردانده شد.

بازگشت 1834 شی تاریخی

محمدحسن طالبیان پیرامون استرداد 1834 شی تاریخی به کشور در دولت دوازدهم گفت: در مجموع در چهار سال گذشته تعداد 1834 قلم شی به تفکیک 1783 لوح هخامنشی و یک سردیس هخامنشی از آمریکا و 51 کاشی لعابدار معروف به قلایچی از کشور سوئیس به ایران مسترد شده است. تصاویر نقش بسته روی آجرهای اساطیری قلایچی به شکل پرنده بالدار با سر انسان، بدن بز با سر انسان و دیگر اشکال دیده می شود و هم اینک این تعداد از آجرهای لعابدار در موزه ملی در تهران نگهداری می شوند.

کاشی های لعاب دار قلایچی با قدمت 2 هزار و 800 سال قبل از میلاد مسیح به شکل غیرمجاز از کشور خارج شده بود که پس از پیگیری های چندساله معاونت میراث فرهنگی، اداره کل حقوقی و امور بین الملل وزارت میراث فرهنگی و دستگاه دیپلماسی کشور در اروپا به ایران بازگردانده شد. این کاشی ها سال های اوایل پیروزی انقلاب توسط فردی که در سوئیس زندگی می کرد از کشور خارج شده بود، این مجموعه نفیس از آجرهای لعاب دار تپه باستانی قلایچی بوکان متعلق به سده هفتم و هشتم پیش از میلاد است.

تپه قلایچی مربوط به عصر آهن است و در شهرستان بوکان و در روستای قالایچی واقع شده است. این تپه دارای یک لایه فرهنگی مربوط به مانایی ها است و تا به امروز سه ساختمان از این دوره حفاری شده که ساختمان اول در مرکز تپه واقع شده و دارای اتاق های متعدد است که در کف و دیوار نقاشی های گیاهه هندسی و انسانی داشته است. این ساختمان توسط کاوشگران عتیقه تخریب شده است و از ساختمان دوم بقایای سنگفرش هنوز باقی است.

حدود 400 آجر لعابدار در این منطقه تا به امروز کشف شده است که نشان از اهمیت بالای قلایچی و به احتمال زیاد این منطقه همان شهر زیرتو یا ایزیرتو پایتخت مانایی ها است.

طالبیان درباره نمایشگاه آثار فرهنگی و تاریخی گفت: در دولت دوازدهم 6 نمایشگاه از آثار ایران در خارج از کشور (آلمان، فرانسه، هلند، اسپانیا و چین) برگزار شده است. همچنین تعداد 6 نمایشگاه از آثار کشورهای خارجی از کره جنوبی، ارمنستان، فرانسه، هلند و اسپانیا در ایران برگزار شده است.

همه بناهای تاریخی ثبت ملی دارای حریم خواهند بود

طالبیان درباره شرایط و فرآیند ثبت آثار فرهنگی تاریخی و معین حریم آثار تاریخی گفت: ماهیت ثبت اثر فرهنگی تاریخی با موضوع معین حریم اثر فرهنگی تاریخی متفاوت است. فرایند ثبت آثار معطوف به خود اثر و معینه های فرهنگی تاریخی است که آن را واجد ارزش ثبت می کند، اما ماهیت معین حریم با درنظر دریافت اثر و محیط آن، طرح های بالادست، حقوق مکتسبه تحقق می یابد و به این لحاظ ذاتاً فرآیندی پویا و زمان بر است.

معاون میراث فرهنگی گفت: تاریخ معین اولین حریم مربوط به سال 1349 است در حالیکه نخستین آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی مربوط به سالهای 1310 است، از همین رو معین حرایم با تاخیر زمانی روبرو است.

وی فرآیند معین حریم آثار تاریخی را زمان بر دانست و گفت: براساس ضوابط عمومی حرایم بناهای ثبت، از این به بعد همه بناهایی که در فهرست آثار ملی قرار خواهند گرفت دارای حریم عمومی خواهند بود.

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، با سیاستی که اخیرا اجرا کرد و ضوابط عمومی حرایم بناهای ثبت ملی را در تاریخ 28 اردیبهشت 1399 ابلاغ و به تایید مراجع محترم قضایی رساند، اکنون همه بناهای ثبت ملی کشور دارای حریم شدند که اقدام بسیار مهمی است. براساس این ضوابط، همه بناهایی که از این پس در فهرست آثار ملی قرار خواهند گرفت دارای حریم عمومی خواهند بود. معاون میراث فرهنگی کشور افزود: در حال حاضر بیشتر دستورالعمل های اجرایی مرتبط با حوزه ثبت و معین حریم آثار فرهنگی تاریخی به روزرسانی و ابلاغ شده اند.

راه اندازی سامانه پفراینده الکترونیک برای مستندسازی آثار تاریخی

طالبیان شفاف سازی و قانونمند کردن فرایند تصمیم گیری ها و ثبت و ضبط اقدامات و تصمیمات در حوزه حفظ و احیا را از مهمترین برنامه معاونت میراث فرهنگی بیان نمود و افزود: در همین چارچوب دستورالعمل های شوراهای فنی و تشکیل آنها تهیه و ابلاغ شده است. همچنین حدود وظایف شوراها و مدیران کل و مدیران شهرستان ها معین و تمامی فرآیندهای تصمیم گیری، استعلام، مستندسازی برای ثبت ملی آثار در بستر فناوری اطلاعات تحت عنوان سامانه پفراینده الکترونیک آثار تاریخی تهیه شد.

در حوزه بافت های تاریخی هم همه محدوده ها تدقیق شد و برای هر کدام از بافت های تاریخی به ترتیب اولویت ضوابط اختصاصی تهیه شده و در حال انجام است. وی تهیه و ابلاغ دستورالعمل ها و ضوابط بکارگیری مصالح، روش های مداخله، روش های مستندسازی و ارایه خدمات به ادارات کل استان ها از طریق درگاه واحد مجازی از اقدامات نوین در حوزه حفظ و احیای بناهای تاریخی بیان نمودو گفت: همه اقدامات و پاسخ به استعلامات استان ها و بررسی شورای فنی استان ها در بستر انلاین شفاف سازی شده است.

طالبیان گفت: قیمت تمام شده 70 درصد از بازسازی ها قانون مند و جزئیات اجرایی استاندارد بازسازی و احیا تهیه شده است، همچنین علاوه بر استانداردسازی مصالح در بازسازی، فهرست بهای پایه رشته بازسازی تهیه، استادکاران شناسایی شده و ایجاد صنف و مجوز های کار آنها در حال پیگیری است.