نظارت بر تخلفات در نمایشگاه مجازی پشتیبانی نرم افزاری می خواهد، پیش از رواج تخلفات اصلاح ضوابط را آغاز کنید - مجله سفر به کانادا

ششمین نشست از سلسله نشست های ایبنا، شنبه (9اسفند ماه) با عنوان تاثیر نمایشگاه مجازی کتاب بر تخلفات نمایشگاهی در اتاق گفت و گوی خبرنگاران برگزارشد. دراین نشست رفیع احمدجواهری، مدیر انتشارات ابوعطا، فرهاد تیمور زاده، مدیر انتشارات تیمور زاده و جلال ذکایی، کارشناس حوزه چاپ و نشر و مدیرکل پیشین اداره کل دفتر چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حضور داشتند و به بررسی تخلفات و چگونگی جلوگیری از تکرار و گسترش آن ها پرداختند.

لزوم رعایت تعادل میان جرم و جریمه، جدیت در اجرای جریمه نسبت به افراد متخلف، نظرسنجی از ناشران و جامعه هدف برای تهیه ضوابط حضور ناشران داخلی در نمایشگاه مجازی کتاب تهران و تاثیر برخورد تشویقی در برابر مجرم، از مواردی بود که در این نشست مطرح و بررسی شد.

پیرامون نحوه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب و تاثیرش بر سایر حلقه های نشر نظرات مختلفی وجود دارد. پیش از این بارها نمایشگاه بین المللی کتاب با عنوان یک بازار پر تخلف مورد نقد قرارگرفت و کمیته های مربوط به حوزه تخلفات نمایشگاهی برای کاهش این دست از اقدامات در هر دوره، برنامه ریزی ها و اقدامات خاصی داشته اند. با نگاهی به تجربه 32 دوره نمایشگاه بین المللی کتاب، آیا می توان گفت که در نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تخلفات کاهش داشت؟

ذکایی: باید توجه داشت جنس تخلفات نمایشگاه فیزیکی و مجازی متفاوت است. برای مثال در نمایشگاه مجازی، ارائه کتابِ غیر، ممکن نبود. تخلفاتی در حوزه قیمت و ارائه تخفیفات غیرمتعارف هم به دلیل ماهیت فضای مجازی ازبین رفت؛ اما ممکن است نوع دیگری از تخلفات در نمایشگاه های مجازی دوره بعد بیشتر گردد. برای مثال ناشرِ کتاب، ویراست جدید را در سایت بارگذاری، اما مثلا دو ویراست قبلی را برای مخاطب ارسال کند.

اما نکته ای که شاید کمتر به آن توجه گردد در حوزه ناشران خارجی تحقق پیداکرد. متاسفانه شاهد بداخلاقی برخی ناشران و کنندگان ناشران خارجی در این دوره بودیم. برخی از آن ها کتاب های افست را به عنوان کتاب اصلی -اورجینال- ارائه می دادند که این ظلم در حق مخاطب بود. به هرحال ممکن است در نمایشگاه مجازی شاهد چنین اقداماتی باشیم و اگر تدبیری درباره آن اندیشیده نگردد، تخلفاتی از این دست بیشتر می گردد.

تخلفات نمایشگاه مجازی کتاب به چشم نمی آمد

فکر می کنید آیین نامه ها و ضوابطی که در حوزه تخلفات نمایشگاه مجازی کتاب تدوین شد، چقدر مثمر ثمر بود؟

جواهری: تخلفات نمایشگاه مجازی آن قدر کم بود که به چشم نمی آید. ناشران در نمایشگاه مجازی کتاب، برای کتابی که به اشتباه فرستاده می شد، باید سه برابر قیمت کتاب جریمه می شدند. برای تهیه ضوابط و آیین نامه نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب، نمونه هایی مانند آیین نامه دیجی کالا مورد بررسی قرارگرفت و در زمان کم توانستیم این آیین نامه را تهیه کنیم. نکاتی هم در آیین نامه برای تسهیل عملکرد مخاطبان در نظر گرفته شده بود، برای مثال خریداران می توانستند تا یک هفته کتاب را بازپس بفرستند.

در بحث فروش، تخلفات آن قدر پایین آمد که به تعبیر من باید این نمایشگاه را رنسانس نشر دانست؛ زیرا تخلفات در نمایشگاه فیزیکی آن قدر بالابود که برای نظارت کامل بر نمایشگاه، چه بسا باید به تعداد ناشران، در ناظر درنظر می گرفتیم. این درحالی بود که برای 32 راهرو نمایشگاه فیزیکی فقط پنج ناظر داشتیم و رسیدگی به همه موارد غیرممکن بود.

درمجموع من از نمایشگاه مجازی کتاب راضی بودم؛ زیرا پیش از این، پول بیت المال با تخلفات مختلف، به هدر می رفت اما این نمایشگاه، جلوی بسکمک از تخلفات را گرفت. هرچند که این رویداد، هنوز جای کار دارد و باید در برنامه ریزی و قوانین تجدید نظر بگردد. حتب می توانیم فروش ناشران را در این بستر بیاوریم و نمایشگاه فیزیکی را به صورت نمایشگاهی برگزار کنیم تا ناشران در آن کتاب ها را نمایش بدهند و فروش نداشته باشند. در این صورت در نصف شبستان، همه ناشران داخلی و حتی ناشران خارجی جا می شوند و می توانیم به استانداردهای نمایشگاهی برسیم. به نظرم فروش به صورت مجازی بهترین مدل برای فروش کتاب است.

ناشر باید با شخصیت نشر وارد نمایشگاه گردد

تیمورزاده: بحث تخلف، محور اصلی این جلسه است و گمانم این است که در نمایشگاه فیزیکی تهران منشا اصلی تخلفات دیدگاه ناشران و کتاب فروشان است؛ زیرا بعد از گذشت 32 دوره- از دوره اول ناشر نبودم- برگزاری آن، نگاهی که نسبت به نمایشگاه بین المللی نمایشگاه تهران دارند، مانند طرح های حمایتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برای فروش فوق العاده کتاب است. در این رویدادها هرکس سعی می کرد به نحوی خود را وارد بازار کند. بیشتر ناشران نمی دانستند که قوانین و مقرراتی برای نمایشگاه مجازی مطرح است. هدف ناشران نیز غالبا فقط فروش بود تا هرچه می توانند فروش را افزایش دهند.

در ادوار نمایشگاه بین المللی کتاب، در سالن شبستان با کتاب فروشی های متعدد روبرو بودیم که عناوین برخی کتاب ها را به شکل تکراری در غرفه های متعدد می دیدیم. هنوز نتوانستیم برخی را متوجه کنیم که اینجا نمایشگاه است و ناشر باید با شخصیت نشر وارد نمایشگاه گردد. حتی برخی ناشران با وجود اینکه شخصیت و وجاهت نشر را داشتند، با این توجیه که باید جنسشان را جور کنند -فروش کتابِ غیر در نمایشگاه تخلف است- اقدام به فروش کتاب های دیگر ناشران می کردند.

بحث بن و یارانه، یکی دیگر از تخلفات اصلی در نمایشگاه کتاب بوده است؛ چراکه به نمایشگاه کتاب به منزله امکانی برای بهره برداری مالی توجه می شد. به همین دلیل ناشران تلاش می کردند با هر ترفندِ ممکن، غرفه ای مهیا کنند، و اگر ممکن باشد، بتوانند چند غرفه به نام اعضای خانواده خود بگیرند. باید بگویم از زمانی که نمایشگاه، از مسئولیت اتحادیه ناشران و کتاب فروشان خارج شد و انجمن ها مسئول اجرای بخش های مختلف آن شدند، تخفات بیشتر شد. کم بودند ناشرانی که در این سال ها شخصیت نشر خود را با کتاب های دیگر خراب نکنند و در محوطه غرفه فقط کتاب خود را ارائه دهند. بعد از 32 دوره نتوانستیم این نگاه را در نمایشگاه کتاب ارائه کنیم یا حتی اصول کلی را به صورت مختصر در اختیار ناشران قراردهیم تا از آن آگاه شوند نه اینکه حتما رعایت کنند؛ اما این نکته را متوجه شوند که نمایشگاه کتاب تهران برای ناشر شکل گرفته است و نه کتاب فروش.

باید نسبت معقولی میان جرم و جریمه وجودداشته باشد

به نظر می آید نوع نظارت در نمایشگاه مجازی باید تغییر کند؛ چرا که کلیه اقدامات باید آنلاین و در پلتفرم خاص انجام بگردد. در نتیجه مسئولیت ناشر در حضور فیزیکی و مجازی هم متفاوت می گردد. این درحالی است که در نمایشگاه مجازی کتاب، بعضا شاهد کم کاری برخی ناشران بودیم. حتی برخی ناشران بزرگ عملا برای شرکت در نمایشگاه مجازی برنامه ریزی نکرده بودند. گاهی کتابی که در سایت امکان خریدش وجود داشت، در انبار ناشر وجود نداشت. یکی دیگر از مسائل هم کیفیت پایین چاپ و صحافی برخی از کتاب هاست که معمولا ریشه در چاپ دیجیتال دارد. در ضوابط نامه مربوطه، برای برخی از این کم کاری ها، احکامی درنظر گرفته شده است. با تغییر بستر فعالیت ناشران و مخاطبان در نمایشگاه، جنس نظارت و تخلف ها چه تفاوت هایی کرد؟

ذکایی: برای اینکه با تخلف برخورد گردد، باید برای ساختار کلی نمایشگاه مجازی کتاب برنامه ریزی دقیق انجام بگردد. اگر ساختار خوب باشد، با تخلف برخورد می گردد مادامی که ساختار دچار مشکل است، برای متخلف بهانه جویی هایی وجود دارد. موضوع بعدی لزوم آموزش ناشران است که در این نمایشگاه با غفلت روبرو شد. ناشرانی که به نمایشگاه فیزیکی عادت کردند، نمی توانند تنها با چند ویدئو آماده فعالیت در نمایشگاه مجازی بشوند.

نکته بعدی این است که باید نسبت جرم و جریمه تعریف بگردد و نسبت معقولی میان آن ها وجود داشته باشد؛ زیرا اگر جایی در اجرا جریمه اقماض گردد، فرایند تخلفات ادامه خواهدداشت و رشد می کند. اگر نسبت جرم و جریمه متناسب باشد می توان انتظار داشت که در آینده جرم کمتر بگردد.

من پیش از این، برگزارکننده نمایشگاه چاپ دیجیتال بوده امم و مسئولیت اداره چاپ و نشر را هم به عهده داشتم. پیش از این به دوستان فعال در وزارت فرهنگ و ارشاد تاکید کردم که موضوع چاپ دیجیتال می تواند به مشکل مهمی بدل گردد. در سال های اخیر، بسکمک با دستگاه های استوک اروپایی اقدام به چاپ دیجیتال در زیرپله ها کردند با هر کیفیتی کار می کنند. آن ها بازار را خراب می کنند و به کسی پاسخگو نیستند.

فعالیت غیرقانونی چاپ دیجیتال به اصول ضوابطی که وزارت فرهنگ و ارشاد در این حوزه در نظر گرفته است باز می گردد. بند دو ماده 16 قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می گوید، اجازه تاسیس، انحلال و نظارت بر موسسات چاپ، واحدهای وابسته و موسسات تکثیر برعهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. باید دوستان گزارش دهند که کجا موسسات تکثیر را کنترل کردند یا آموزش دادند تا کار با کیفیت کنند. بخش دولتی اقتضای این بخش را فراموش کرده است.

نمایشگاه مجازی کتاب تلنگر خوبی بود تا سیستم دولتی نظارت و کمک کند فضای مجازی فضای منطقی تر باشد. همچنین مدیران دولتی که تا به حال فضای دیجیتال مارکتینگ را به عنوان رقیب می دیدند، متوجه شدند که این فضا رفیق است و می تواند فعالیت را تسهیل و به بخش دولتی و خصوصی کمک کند.

تا زمانی که فرصت هست، نمایشگاه مجازی را اصلاح کنیم

جواهری: من سال ها در کمیته پیگیری تخلفات نمایشگاه کتاب مسئول بودم. در این مسئولیت دوست و رفیق، نشناختم تا کار درست انجام بگردد. در یکی از موارد، غرفه ای در نمایگشاه فعالیت می کرد که متخلف بود و وقتی در یک سال پفراینده او را تشکیل دادم، به ناگهان یک شبه ناپدید شد.

به نظر من برگزاری نمایشگاه مجازی اقدام دشواری بود. 32 دوره نمایشگاه فیزیکی برگزار شده، درحالی که در هر دوره، تخلفات بیشتری به ثبت رسیده است. به نظر من بهتر است که نمایشگاه فیزیکی کتاب را رها کنیم! باید بعد از نخستین دوره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، تا زمانی که فرصت هست، روی اصلاح آن تمرکز کنیم. اگر نمایشگاه کتاب را موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران نوشته، نباید مجری و ناظر این نمایشگاه خودش نباشد. به نظر من پیش از اینکه فساد و تخلف در نمایشگاه مجازی کتاب رشد کند، باید درصدد اصلاح بسترها و قوانین آن برآمد. این اقدام باید عاجل باشد؛ یعنی تا قبل از تغییر مدیران و روی کار آمدن مدیریت های جدید.

جریمه های در نظر گرفته شده باید اجرا شوند

جواهری: در 32 دوره نمایشگاه بین المللی همیشه مشکل وجود داشته. حتی برای آخرین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب، گزارش 20 برگی عملکردی و اجرایی ارائه دادم. نمایشگاه مجازی هم قطعا ایراداتی داشت، اما دوره نخست بود و برخی در حین برگزاری اصلاح شد. اما نکته مهم این است که جریمه های در نظر گرفته شده باید اجرا می شدند! ناشری که کتاب را نرسانده، باید سه برابر هزینه را پرداخت کنند. اگر جریمه دریافت نگردد، تخلفات روال می گردد و افرادی که از ترس در این دوره شرکت نکردند، در دوره های بعد وارد می شوند.

به اعتقاد من باید برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، سه بخش فعالیت کنند. نخست شرکتی خصوصی که برنامه را بنویسد. دوم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران تا برنامه را اجرا کند و سوم، صنف که باید روی این اقدامات نظارت کند. مشکل ما بخش خصوصی نیست؛ بلکه بخش دولتی است که نمی داند چگونه بر فعالیت ها نظارت کند.

نظارت در نمایشگاه مجازی پشتیبانی نرم افزاری می خواهد

فرم نظارت خیلی مهم است. نوع نظارت در نمایشگاه مجازی کتاب باید تغیر کند. همچنین باید برای نظارت پشتوانه نرم افزاری وجود داشته باشد. این پشتوانه نرم افزاری در پلتفرم حال حاضر وجود دارد؟

جواهری: قطعا این نرم افزار وجودنداشت. نرم افزار موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران مشکل جدی داشت و باید اصلاح بگردد. نرم افزار نمایشگاه مجازی کتاب را نمی توان در یک یا دو جلسه طراحی کرد. باید شرکت تخصصی، کار حرفه ای انجام بدهد تا سرچ و دیگر فعالیت ها به صورت حرفه ای انجام گردد. هزینه اجرای نمایشگاه فیزیکی نزدیک 15 میلیارد تومان است، آیا نمی خواهند برای نمایشگاه مجازی یک میلیارد تومان خرج کنند؟!

ذکایی: تکنولوژی شوخی ندارد. پیش از اینکه کار بزرگی انجام بگردد باید پایلوت آن انجام و بررسی بگردد. این درحالی است که نمی توان نمایشگاه کتاب جیرفت را با 200 هزار نفر شرکت کننده، پایلوت مناسبی برای نمایشگاه سراسری محسوب کرد.

نمایشگاه مجازی کتاب نیاز به بازنگری دارد

جواهری: به نظرم نمایشگاه در این دوره رضایت بخش بود و نمره قابل قبول گرفت. این دوره همه چیز قابل قبول بود، اما اگر دوره بعد اینگونه برگزار گردد، منتقد اساسی آن خواهم شد. نمایشگاه مجازی کتاب نیاز به بازنگری دارد. آیین نامه نمایشگاه فیزیکی تا 32 دوره بازنگری می شد. همچنین تقصیر ما نیست که نزدیک 20 هزار ناشر داریم! در شهرستان ها گاه شاهد تخلفات نشر خانوادگی هستیم که برای جلوگیری از آن فعالیت زیادی می گردد.

تیمورزاده: پست یکی از قسمت هایی است که در نمایشگاه مجازی باید به آن بیشتر دقت بگردد. گفته شده بود که برای تعداد بسته پایین، پست بسته ها را از ناشران تحویل می گیرد اما این اتفاق در نشر تیمورزاده اتفاق نیفتاد. باید توجه داشت که کار ناشر، بسته بندی استاندارد نیست. پست کاستی -باگ- بزرگ نمایشگاه مجازی کتاب بود. باید به این طریق برنامه ریزی می شد که ناشر کتاب ها را به پست می رساند و بسته بندی توسط پست انجام می شد. برخی از شکایات به دلیل نبود ارائه اطلاعات دقیق پستی و مراحل انجام آن به مخاطبان بود. درحالی که ناشر بسته را به پست تحویل داده بود. پست در این زمینه ضعیف است. برگزاری نشست میان مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات و پست ضروری است تا برای دوره های بعدی برنامه ریزی دقیقی انجام بگردد

کیفیت کتابی که به دست مخاطب می رسد برعهده ناشر است؟

تیمورزاده: گر کتاب با کیفیت کم به دست مخاطب می رسد، ناشر باید به فرایند شک کند. باید نمایشگاه فیزیکی و مجازی را از هم تفکیک کنیم. من تلاشم در نمایشگاه فیزیکی ارائه خدمات باز بود، یعنی مخاطب می توانست در غرفه حضور داشته باشد و کتاب را در دست گرفت و ورق بزند. اما این امکان فقط برای نمایشگاه فیزیکی و طرح های فصلی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران مهیا است.

در زمینه اطلاعات کتاب، می توانیم نوع جنس کاغذ، صحافی و دیگر خصوصیات کتاب را در سایت به مخاطبان ارائه کنیم، اما این اطلاعات جایگزین لمس کتاب نمی گردد. باید طرح های فصلی سرزمان خود اجرا شوند تا برای افرادی که از کتاب فروشیِ محل خرید می کنند، مشکل پست در میان نباشد. البته باید در نظر داشت که کتاب فروشی های شهرستان نمی توانند تمام عناوین را داشته باشند، برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب این حسن را دارد که امکان دسترسی به تمام عناوین ناشر را به تمام مخاطبان در همه شهرها داد. به ویژه در مورد ناشران تخصصی این مساله مطرح است که کتاب ناشران تخصصی در کتاب فرشی های مختلف نیست و از طریق نمایشگاه مجازی و به واسطه بهره مندی از یارانه امکان خرید مهیاشد.

به نظر من باید طرح های حمایتی فصلی را برای کمک به کتاب فروشان ادامه بدهیم. نمایشگاه مجازی کتاب باید تقویت و به صورت فصلی برگزار گردد.

با توجه به ضرورت، فرم و شیوه برگزاری نمایشگاه مجازی و پشتیبانی، نظارت و جدیتی که در اجرای آیین نامه باید وجود داشته باشد، نظرات نهایی شما چیست؟

تیمورزاده: باید تعدیل میان جرم و جریمه در نظر گرفته گردد و جریمه برای همه اعمال گردد. همچنین باید برای نمایشگاه مجازی برنامه ریزی بلند مدت و بحث انجام بگردد. زیرا در سرانجام همه کوتاهی ها مخاطب را نسبت به ناشر بدبین می کند. به عنوان ناشر اقداماتی برای دلجویی از مخاطبان آسیب دیده انجام دادیم.

با تخلف می توان تشویقی برخورد کرد

بحث لزوم آموزش به ناشران را مطرح کردید. تا زمانی که آموزش ندهیم، نمی توانیم توقع داشته باشیم که در نمایشگاه مجازی کتاب تخلف انجام نگردد. همه نکات وقتی محقق می گردد که افراد آگاه باشند.

ذکایی: بله؛ آموزش و سختار رابطه تنگاتنگی با هم دارند. اگر کمبودهای مطرح شده در پست و دیگر بخش های نمایشگاه مجازی کتاب اصلاح نگردد، آموزش موثر نخواهدبود. مقدم بر آموزش باید ساختار تکمیل گردد. آموزش تعاملی در این دوران مهم است، به خصوص در این سال ها که امکان برگزاری وبینار وجوددارد.

نکته این است که در برخورد با تخلف یا سهل انگاری ها همیشه نباید تنبیهی برخورد گردد بلکه می توان تشویقی و کمکی برخورد گردد. در نمایشگاه فیزیکی امکان نظرسنجی و تکمیل فرم نبود، اما در نمایشگاه مجازی، به سرعت و سهولت امکان نظرسنجی از افراد وجود دارد. پس ناشر سعی می کند امتیاز بالاتری بگیرد تا در دوره های بعدی امکانات بهتری به او ارائه بگردد.

جواهری: سلسله نشست هایی که برگزار و مسائل نمایشگاه مجازی را در آن بررسی می کنید، اصل کاری است که باید انجام گردد. این اقدام در همکاری با دولت باید انجام بگردد. اگر افراد می توانستند تا یک هفته کتاب را بازپس بفرستند، هیچ ناشری کتابِ غیر نمی فرستاد. اگر از ناشران و خریداران نظرسنجی و بعد ازآن آیین نامه را تهیه کنیم، پیروز تر خواهیم بود.