رازی که کیانوش عیاری درباره سووشون افشا کرد - مجله سفر به کانادا

به گزارش ستاد خبری سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، کیانوش عیاری در کارگاه آموزشی نگاهی به فیلم سینمایی آن سوی آتش که امروز (آدینه 7 خرداد) به وسیله فضای مجازی در اختیار علاقه مندان به سینما قرار گرفته است، تجربه های خود از کارگردانی فیلم آن سوی آتش را مرور کرد.

این فیلم که نسخه بازسازی شده آن در سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر نمایش داده شد، در سال 1366 در اهواز ساخته شده و داستان فردی زندانی به نام نوذر را روایت می نماید که پس از آزادی به سراغ برادر خود عبدالحمید می رود تا سهم خود را از پولی که شرکت نفت بابت تصاحب خانه آن ها پرداخته است، بگیرد.

کیانوش عیاری نویسنده، کارگردان و تهیه نماینده پر افتخار سینمای ایران در این کارگاه درباره نحوه شکل گیری ایده و ساخت آن سوی آتش در شرایط سخت و ناامن اهواز در سال های میانی دهه 60 شرح داد.

این هنرمند بیان نمود: کسی که متولد اهواز است، در آن سال ها به یاد دارد، ستاره ها به خاطر قرمز بودن سقف آسمان دیده نمی شد. در ایده هایی که در سال های دهه 60 به ذهنم رسید، بوی شیرین نفت باعث ساخت فیلم کوتاهی به نام آن سوی آتش شد اما در سال 1365 که در حال ساخت نسخه سینمایی بودیم، دیگر آتشی در اهواز وجود نداشت و همه فلرها خاموش بودند.

عیاری اضافه کرد: وقتی همراه با گروه برای ساخت فیلم به اهواز رسیدیم، شرایط ناامن بود و بعد از دو، سه ماه و انتها کارمان شرایط امن به منطقه برگشت. بنابراین با بدشانسی رو به رو شدیم و یک مهندس به ما گفت اگر صدای آژیر را شنیدید، در هر شرایطی بودید دست کم یک کیلومتر از منطقه دور شوید. روز دوم فیلمبرداری ما، صدای این آژیر شنیده شد، باید بگویم که همه عوامل با عشق و علاقه کارشان را دنبال کردند. ما بی آنکه یک راش ببینیم، نگاتیوها را به تهران می فرستادیم، حتی دو سه پلان نگرفته نیز باقی ماند.

او در پاسخ به سوال شادمهر راستین مدیر باشگاه و کارگاه های جشنواره درباره چگونگی حفظ ساختارهای یک دست در عمده آثارش بیان کرد: ما در آن سوی آتش لودری آوردیم و زمین را به عمق حدود 2 متر کندیم و ریل از تهران آوردیم تا یک پلان مهم را بگیریم. در آن لحظه، صرفاً به دریافت یک پلان کلاسیک فکر می کردم. وقتی دکل حفاری را می دیدم، به زنده یاد مسعود بهنام،صدابردار اثر گفتم که صدایی غرش گونه می خواهم تا هیبتی ترسناک از دکل را به نمایش بگذارم. چند سال بعد، فیلم داستان لوئیزیانا را دیدم و شباهت این صدا با صدای غرش آن فیلم برایم جالب بود، این شباهت ها اجتناب ناپذیر است. زیرا این علائق در سراسر جهان با یکدیگر برخورد می نمایند.

راستین همچنین به امکان ایجاد ارتباط تماشاگر با فیلم های عیاری در جایی ورای قصه تأکید کرد. عیاری نیز در این باره گفت: من هیچ وقت کوشش ننموده ام فیلمی ضد قصه بسازم. البته شاید تنها فیلم من، بر این اساس بیدار شو آرزو بوده که تحت تأثیر انتشار عکس های بعد از زلزله بم در مطبوعات بود. این لحظه های کوچک در فیلم برای من دلچسب است و با تمام قوا به ترسیم آدم ها می پردازم. وقتی شخصیت ها درست ساخته می شوند، بازیگران بدون هر نوع تخطی در چارچوب سناریو حرکت می نمایند.

عیاری درباره معرفی بازیگران جدید در فیلم هایش بیان کرد: رفتار بعضی از بازیگران که تصور دارند سینما باید در اختیار جلوه بازی آنها باشد، همواره من را آزار می داده است. بنابراین معمولا به سراغ معرفی بازیگران جدید رفته ام.

اگر صحنه پلکان اودسا در فیلم رزمناو پوتمکین نبود، شاید این فیلم به آن عظمت نبود یا می توان در این رابطه به صحنه مهم مزرعه در فیلم شمال از شمال غربی اشاره نمود. گویی این لحظه ها هستند که نفس بزرگی به فیلم های دو ساعته می دهند.

در این کارگاه، راستین همچنین به مدل ارگانیک و اندام وار و غریزی در سینمای عیاری اشاره نمود. عیاری نیز خود را به تاجری تعبیر کرد که ارزش تصاویر را در مفاهیمی که می توانند در مدیوم سینما مطرح گردد، پیدا می نماید و در ادامه بیان نمود: البته من لزوما به دنبال سوژه ها در روزمره نیستم. بلکه کنجکاو هستم که مثلا چرا خیابانی باید در تهران باشد که شاید یک مرد یا زن کهنسال را نیم ساعت معطل رد شدن از خود بکند؟! این پیرمرد و پیرزن، بعدها برای من تبدیل به سوژه هایی شدند که در قصه گم می شوند. سووشون اثر سیمین دانشور داستان سوگ زری در ارتباط با گم شدن یوسف، ایده تنوره دیو را برای من پایه گذاری کرد. زنده یاد سیمین دانشور در جایی گفته بود، عیاری از من برای این برداشت اجازه نگرفته است اما من برای عظمت و بزرگی ایشان آن موقع اجازه شرح به خودم ندادم و اکنون برای اولین بار می گویم که به واقع من از آن اثر اقتباس ننموده بودم، بلکه چیزی را در جایی دیده بودم و معتقدم ما باید بزنگاه لازم را از مشاهدات خود بگیریم. شاید روزی روزگاری بتوانم به سوال شما جواب بدهم که به راستی قصه ها چطور شکل می گیرند و خودم نیز باید آن را بازشناسی کنم.

او ادامه داد: اهل احتکار نیستم و دلم می خواهد روش هایم را که به آن ها اعتقاد دارم، به دیگران منتقل کنم.

وی درباره فیلمسازان و فیلم هایی که دوست دارد، نیز گفت: اوزو، بیلی وایلدر، جان فورد، هیچکاک و ... را دوست دارم. اوزو را نه صرفا برای داستان توکیو که به خاطر مجموعه آثارش دوست دارم. فرانسیس فورد کاپولا را هم بیشتر به خاطر پدرخوانده1. به دلیل این که در چهار سال اخیر درگیر ساخت سریال 87 متر بوده ام، فیلم های زیادی ندیده ام و حتی سریال های پرکششی که این روزها همه درباره شان صحبت می نمایند، فرصت ننموده ام ببینم و سریال 24 آخرین سریالی بود که دیدم.

نماها را با طبیعی ترین رفتار آدم ها همراه می کنم

راستین در ادامه درباره علت بهره گیری از چشم اندازهای وسیع در آن سوی آتش از عیاری پرسید. خالق آن سوی آتش نیز گفت: وقتی چند نمای عمودی مثل دکل ها هست و بقیه پهنه هایش وسیع هستند، قطعا من نمی توانم از این وسعت بگذرم. به طور کلی این جریان از سوی غریزه به من دیکته می گردد و اصولا به دریافت نماهای بسته نیز گرایش نداشته و نماهای بسته را در این فیلم به حداقل رسانده ام. حتی کلوزآپ ها را نیز با وجود حضور افراد زیاد در آن بدون این که نماها مغشوش شوند، در فیلم هایم استفاده می کنم. حرکت آدم ها به طبیعی ترین شکل ممکن مطابق آنچه در روز می بینیم، برایم جالب توجه است. این عادی بودن، متاسفانه در سینما گاهی مورد غفلت قرار می گیرد. فیلم آن سوی آتش با سرمایه تلویزیون اما سینمایی ساخته شد. پیش تر، محمد بهشتی به من گفته بود که چطور جسارت این را داری که نماهایی آنقدر نزدیک از بازیگران بگیری و در عین حال لحظه ادا گردد و این نظرش برایم بسیار مهم بود.

عیاری درباره به چالش کشیدن خود در آثارش شرح داد: آقای بهشتی به من گفته بود، چرا مدام از این شاخه به آن شاخه می پری و من بر اساس تجربه ای که مدام آن را پنهان می کنم، اما اینجا می گویم (اگرچه نوعی خودزنی است)، دلم نمی خواهد یک کار را تکرار کنم، در این باره خاطره ای می گویم. ظهرِ روزی که در فستیوال کن برای آن سوی آتش قرار بود جایزه بگیرم، برای نحوه جایزه دریافت روی سن تمرین می کردیم و من پیشنهاد دادم هنگام دریافت جایزه اولم، روی سن بمانم تا برای اعلام جایزه دوم دوباره برنگردم. پیر هانری دولو؛ مدیر فستیوال کن، آن روز به من گفت: فرانسه روی شما حساب باز نموده است و به زودی کلید طلایی این کشور را دریافت می کنید. اگرچه من معمولا آدممثبت گرایی بوده ام اما نمی دانم چه هیولایی در درون من است که آنجا احساس کردم، او می خواهد بگوید فیلم هایی مثل آن سوی آتش باید بسازم تا فرانسه خوشش بیاید! بلافاصله بعد از برگشت، فیلم دو نیمه سیب را با تفاوت زیادی نسبت به آن سوی آتش ساختم، زیرا من سرسپرده و اهل تقلید نیستم تا یک موقعیت را به هر قیمتی حفظ کنم.

او در پاسخ به این که، اگر آن سوی آتش را در این دوران می ساخت، چه تغییراتی بر آن اعمال می کرد، شرح داد: احتمالا ساختمان داستان نباید زیاد دستخوش تغییر می شد. دوست داشتم دندان درد خسرو شجاع زاده در فیلم بماند و از لال بودن دختر داستان (با بازی عاطفه رضوی) و اینکه چرا از یک دختر عرب در اهواز برای ایفای این نقش و حتی بازیگران بومی برای سایر نقش ها استفاده نکردم، پشیمان شده بودم. با این که بازیگران فیلم فوق العاده بودند، اما الان سوالم این است که چرا نباید با زبان عربی صحبت می کردند؟!

آرزویم ساختن خر لنگ است

کیانوش عیاری درباره موضوع آن سوی آتش گفت: نفت در سرنوشت تاریخی ایران از دوران قاجار تا به امروز تأثیر زیادی بر شرایط مالی و سیاسی ایران ایفا نموده و می نماید و گاهی به هیولایی نکبت تبدیل می گردد. اگرچه نفت ثروت است اما نتیجه اش کجاست؟! البته در آن دوران به این حسابگری فکر نمی کردم. خوزستان در هسته درونی خود ثروتی دارد که در هسته بیرونی نمود نیافته است. اختلاف بین دو محله زیتون کارگری و زیتون کارمندی در اهواز بسیار زیاد است. دیدن این اختلاف سطح ها،برای مردم اهواز همواره آزاردهنده بوده و هست. 5 سال بعد از آن سوی آتش می خواستم فیلمی با نام خر لنگ بسازم که منصرف شدم، زیرا ممکن بود این سو تعبیر ایجاد گردد که من به دنبال موفقیت های آن سوی آتش این تجربه را ادامه داده ام، اما الان آرزویم ساختن خر لنگ است و احتیاج جدی به یاری و همراهی وزارت نفت دارم.

سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، از 5 تا 12 خرداد 1400 به دبیری محمدمهدی عسگرپور نویسنده، کارگردان و تهیه نماینده سینما در تهران، در حال برگزاری است