حصیربافی راوی دستان خلاق هنرمندان گلستانی است - مجله سفر به کانادا

حصیربافی یکی از قدیمی ترین صنایع دستی است که هم زمان با سفالگری برای تأمین نیازهای روزمره بشر ابداع و به مرور زمان رشد نموده و تا به امروز نیز جوابگوی نیازهای مصرفی روزمره بشر است. نمونه های بدست آمده در بین النهرین و آفریقا گواه این مطلب است که حصیربافی و سبدبافی منشأ فقط نساجی نبوده است، بلکه سفالگری یا کوزه گری نیز به نوعی از این هنرها تأثیر گرفته است. اسناد و مدارکی در دست است که نشان می دهد نخستین زیرمقدارای بشری از نی و گیاهانی که در باتلاق های سفلای بین النهرین می روئیده، تهیه شده و اولین سرپناه پس از زندگی در غارها به یاری حصیر و نی پدید آمده است.

حصیربافی در بسیاری از کشورهای دنیا بویژه آن دسته از ممالکی که به مواد اولیه موردنیاز این رشته دسترسی دارند، مرسوم و متداول بوده و میتوان از مهمترین کشورهای فراوری نماینده محصولات حصیری جمهوری کره، مالزی، پاکستان، سریلانکا، تایلند، مکزیک، کامرون، برمه، هنگ کنگ، هند، اندونزی، ژاپن، اتیوپی و سنگال را نام برد.

حصیربافی در ایران دارای سابقه طولانی است. صنعت پررونق بافت حصیر و نی در بسیاری از منطقه ها چون شمال و جنوب کشور به حدی گسترده بود که فرآورده هایش به همه نقاط ایران فرستاده میشد. در استان گلستان نیز این هنر-صنعت تا به امروز همچنان به ویژه در منطقه ها روستایی به فعالیت خود ادامه داده و به همت هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی دوباره احیا شده و محصولات فراوریی حصیربافی هنرمندان گلستانی و بعلاوه تلفیق آن با سایر هنرهای سنتی به نقاط مختلف کشور ارسال می گردد.

برای فراوری یک محصول حصیری از الیاف گیاهی و از درهم تنیدن آنها با دست و یا ابزار ساده دستی یاری می گیرند و به شیوه های مختلف بافت، کالاهای زیادی فراوری می گردد که در زندگی روزمره کاربرد بسیار دارد. حصیربافی شامل بامبو بافی، مرواربافی، ترکه بافی، چم بافی و سبدبافی نیز می گردد. در فراوری محصولات حصیری علاوه بر ترکه های نی و ساقه های گیاهان مردابی از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقش و طرح های سنتی استفاده می گردد.

براساس مقاله حصیربافی راوی دستان خلاق هنرمندان گلستانی است باید بدانید که برای بافت نی باتلاقی در مرحله اول، آماده سازی مواد اولیه آن که در زمان گلدهی گیاه یعنی اواخر فصل بهار تا نیمه تابستان انجام می گردد. پس از رسیدن گیاه گالی به مقدار و طول مطلوب، از نزدیکترین محل به ریشه با داس قطع شده و پس از جدا کردن برگهایش در قسمت بالای آن در جهت طولی شکافی با چاقو ایجاد می گردد؛ سپس به صورت انبوه روی هم قرار گرفته و کوبیده می شوند تا به صورت نواری پهن درآید. در مرحله بافت ابتدا گیاه را خیسانده و نوارهای حاصله در کنار یکدیگر قرار گرفته و به صورت سه تا زیر، سه تا رو و روش دیگر به صورت 9 تایی و 18 تایی بافته می گردد که به نسبت روش اول کاربرد، دوام و زیبایی بیشتری دارد.

ابزار و وسایل مورداستفاده در حصیربافی بسیار ساده و محدود از جمله داس (برای جمع آوری و هرس شاخه های گیاه)، انواع کارد (برای بریدن شاخه)، اره، رنده، انبردست، قیچی، سوزن، درفش (به منظور دوخت و اتصال ردیف های بافت)، دفتین و سنگ نفت است. این ابزار عمدتاً برای قطع گیاهان و پیراستن آنها به منظور آماده سازی مواد اولیه مورداستفاده قرار می گیرد و گاهی نیز هنگام فراوری به عنوان وسیله یاریی، امر ساخت را تسهیل می بخشد.

امروزه در منطقه ها مختلف کشورمان بویژه منطقه ها شمال (گیلان، گلستان، مازندران) و جنوب (هرمزگان، بوشهر، خوزستان) هرکجا که دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و ترکه امکان پذیر باشد، میتوان نشانه هایی از بافت حصیر و سبد را یافت. شیوه فراوری شاید در همه نقاط یکسان باشد اما آنچه آنها را از هم متمایز می نماید بهره گرفتن از مواد اولیه موجود در هر منطقه است. به عنوان مثال در جنوب از برگ درخت خرما و در استان گلستان از گیاه خودروی گالی یا گاله در اطراف آبگیرها، باتلاق ها و مزارع برای بافت حصیر استفاده می نمایند.

یکی از شاخصه های محصولات حصیری، مواد اولیه آن است که گیاهی بوده و قابل بازگشت به طبیعت هستند و هیچ گونه آسیبی به جسم وارد نمی نماید. محصولات فراوری شده با بافت حصیری کاملاً کاربردی بوده و در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می گیرد که از این محصولات کاربردی میتوان به کلاه حصیری برای کشاورزان و باغداران، پادری، زیر دیگی، انواع سبد و زنبیل به منظور مصارفی چون حمل وسایل، سبد میوه، قندان و…، زیرانداز برای هنگام کار یا پهن کردن در زیر فرش ها برای محافظت فرش از آسیب های ناشی از رطوبت موجود در منطقه، یا پوشش بخشی از سقف و… اشاره نمود.

کمبود مواد اولیه و تهیه آن یکی از مسائلی است که هنر صنعت حصیربافی را تهدید می نماید. گیاه گالی که در استان گلستان از آن برای فراوری محصولات حصیربافی استفاده می گردد، به علت رویش در جهت جریان آب و در حاشیه زمین های مزروعی به وسیله اغلب کشاورزان در راستای پاکسازی مزارع به عنوان علف هرز از بین می فرایند. این امر پس از گذشت زمان می تواند در نابودی این گیاه تأثیر بسزایی داشته باشد و اگر تکثیر گیاه صورت نپذیرد می تواند آینده تأسف باری را برای این هنر ارزشمند بدنبال داشته باشد.